[ Pobierz całość w formacie PDF ]
najwyżej znikomą wartość dla nauki.
Założenia i hipotezy
Każdy problem naukowy jest oparty na pewnych założeniach na tym, co w danej
sprawie jest wiadome, czego się nie uzasadnia i co uzasadnienia nie wymaga. Są to definicje
czy też omówienia istotnych dla pracy naukowej specjalistycznych pojęć; istotne jest
to zwłaszcza w przypadku pojęć wieloznacznych, zwłaszcza gdy badacz przyjmuje znaczenie
inne niż to jest przyjęte w nauce czy w powszednim języku. Objaśnienie pojęć naukowych
powinno być obecne w publikowanej pracy naukowej; nie jest za to istotne przedstawienie
wiedzy naukowej stanowiącej tło danego problemu.
Pewien rodzaj założeń to hipotezy nazywane też hipotezami roboczymi. Hipotezy
to naukowe przypuszczenia o obecności danego zjawiska lub o jego pewnych cechach, sto-
24
sunku do innych zjawisk. Są to przypuszczenia dotyczące danego przedmiotu badań według
pewnej kategorii poznania jakości, ilości, czasu, przestrzeni. Są sprawdzane różnymi meto-
dami, w pierwszym rzędzie metodami eksperymentalnymi.
Rozróżnić można następujące rodzaje hipotez27:
" hipotezy sprawdzalne takie, które po przeprowadzeniu doświadczeń stają się
teoriami naukowymi lub giną, nie wytrzymując próby;
" hipotezy pozorne sprawdzające się dla określeń lub umów będących wytworem
swobodnej działalności umysłu ludzkiego;
" hipotezy niebezpieczne należą do nich hipotezy milczące i hipotezy nieświado-
me; ich niebezpieczeństwo polega na tym, że sami nie wiemy, że wprowadziliśmy
je w tok badań;
" hipotezy obojętne niezależnie od założenia prowadzące fo jednakowych wnio-
sków; mogą być pożyteczne dla prowadzenia badań naukowych i nie są niebez-
pieczne, o ile badacz zdaje sobie sprawę z ich natury.
Nawet wówczas, gdy hipotezy gną pod ostrzem dokładniejszych metod badawczych,
zachowują swe znaczenie w historii nauki.
Naukowiec interesuje się pewnym problemem, okresem, instytucją, osobą czy zródłem.
Ma na ten temat określone, przyjęte z góry poglądy, czasem wręcz niedojrzałe, albo też, jeśli
można tak rzec, nie ma żadnych poglądów stwierdza francuski historyk Emanuel Le Roy
Ladurie28. Hipoteza, wyrażona wprost czy przyjęta milcząco może okazać się fałszywa, po-
wierzchowna, nieadekwatna lub po prostu wystarczająca. Na następnym etapie badacz mody-
fikuje, poprawia lub zdecydowanie ją odrzuca.
By hipotezy były dla nauki wartościowe, muszą być dobrze uzasadnione na gruncie ak-
tualnego stanu danej nauki i muszą być sprawdzalne przy pomocy metod właściwych danej
nauce; najlepiej by je twórca wskazał na konkretną metodę sprawdzenia. Hipotezy nie mające
wystarczającego uzasadnienia okazują się z reguły bezpłodne. Jednak nawet błędne hipotezy
mają swoją wartość: skłaniają do krytyki, z której narodzić się mogą lepsze drogi rozwiązania
problemów naukowych.
27
Adam T. Troskolański, O twórczości, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, strona 75.
28
Emanuel Le Roy Ladurie, Nasza epoka jest miłośniczką Klio& , w: Człowiek w nauce współczesnej, Znak,
Kraków 2006, strona 57.
25
Niewiedza
W przypadku, gdy chodzi o poszerzenie wiedzy, trzeba uzasadnić, dlaczego takie, a nie
inne zagadnienie proponuje się rozwijać. Zagadnień dotychczas nie rozwiązanych jest bowiem
wiele, nie należy więc chwytać się za pierwsze z brzegu, lecz dokonać świadomego wyboru. W
szczególności trzeba orientować się, czy chodzi o zagadnienie już stawiane przez innych, ale nie
rozwiązane, czy też o zagadnienie rozwiązane przez innych, ale niedokładne lub w zbyt wąskim
zakresie, na przykład tylko dla pewnego szczególnego przypadku, czy wreszcie o zagadnienie nie
tylko dotychczas nie rozwiązane, ale i przez nikogo nie postawione. W każdym z tych przypad-
ków należy starać się dociec, dlaczego tak jest, gdyż od odpowiedzi na to pytanie może zależeć,
jakie ma się szanse na rozwiązanie zagadnienia - wskazuje profesor Mazur29.
Mazur wskazuje tu różne warianty podejścia do naszej niewiedzy w kwestii świata i je-
go odkrywania i próby jej zredukowania przez naukę. Wyróżnia:
" zagadnienia już stawiane przez innych, ale nie rozwiązane;
" zagadnienia rozwiązane przez innych, ale niedokładne lub w zbyt wąskim zakresie,
" zagadnienia dotychczas nie rozwiązane i przez nikogo nie postawione.
W pierwszych dwóch wariantach opiera się na dotychczasowym stanie nauki, mocniej
gdy uzupełnia się badania innych. Rozwijanie zagadnienia zupełnie nowego jest trudniejsze.
Może tak zdarzyć się wtedy, gdy dostrzeże się nowe zjawisko czy proces, które nie zostały
zauważone wcześniej, bo ich wcześniej po prostu nie było; ciągle jednak można spróbować je
opisać i wyjaśnić opierając się na dotychczasowym stanie nauki.
4. Metody badań naukowych
Metody badań naukowych określane też jako metody robocze stanowią część me-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]