[ Pobierz całość w formacie PDF ]
nowogrodzkim. W roku najazdu mongolskiego, w r. 1240, rozpoczal zakon
szereg wypraw pskowskich i podmowil rownoczesnie krola szwedzkiego na
"krucjate".
Majacy wowczas w Nowogrodzie W. "kniazenie" Aleksander Perejaslawski (z
linji "Duzego Gniazda") nie czekal atoli, az sie nieprzyjaciele polacza. Szwedow,
ruszajacych juz na prigorod Ladoge, pobil na glowe dnia 15 lipca 1240 nad
Newa, zasluzywszy sobie na przydomek Newskiego. Zwyciestwo to uzupelnil
jeszcze drugiem, odniesionem nad krzyzakami na "lodowem pobojowisku", na
zamarznietem jeziorze Czudzkiem dnia 5 kwietnia 1242 r.
Ten sam ksiaze zwycieski ani pomyslal o posilkach dla krewniakow
Rurykowiczow przeciwko Tatarom. Gdy sam wkrotce natknal sie na nich, korzyl
sie przed biurokracja hanska w sposob przesadny. Stal sie powolnem
narzedziem Tatarow do tego stopnia, ze chcial im poddac Nowogrod Wielki.
Rus poludniowa i zaleska dostaly sie tedy pod panowanie tatarskie. Kraj caly na
zachod od Dniepru az do gornego Bugu wcielono bezposrednio do Kipczaku i
nie bylo tu juz ksiazat Rurykowiczow; gdzie indzie zas stawali sie
namiestnikami kagana Kipczaku, odpowiedzialnymi przed nim osobiscie za
danine z ksiestwa. Nad wszystkimi ksiazetami Zalesia i Zadnieprza wyznaczono
jednego na starszego, na hanskiego wielkiego ksiecia, ktory odpowiedzialnym
byl za wszystkich Rurykowiczow wobec hana, jako generalny hanski
plenipotent i podskarbi. Stanowisko to bylo nader intratne; to tez Rurykowicze
intrygowali wzajemnie przeciwko sobie na hanskim dworze, zeby utrzymac sie
przy "jarlyku" (kaftanie honorowym na modle chinska).
Celem administracji mongolskiej bylo wojsko i skarb. Im bardziej ksiaze
przysparzal hanowi dochodow, im wiekszym byl zdzierca wlasnego ksiestwa,
tem pewniejszym wlasnego panowania - a zas wielki ksiaze musial sie zmienic
w ciemiezyciela ksiazat. Panstwowosc utrzymuje sie pod zwierzchnictwem
tatarskiem przez ciemiezenie spoleczenstwa i dlatego zwierzchnosc tatarska
stala sie dla Rusi przeklenstwem dziejowem. Nie ulega watpliwosci, ze dopiero
system tatarski wprowadzil na Rus po raz pierwszy wogole administracje
panstwowa i przemienil luzne panowanie Rurykowiczow w jakies panstwo, ale
tez dotychczasowa rozbieznosc spoleczenstwa a panstwa zamienil wrecz w
przeciwienstwo ich.
Z pod ucisku tatarskiego zbiegala ludnosc prawego brzegu Dniepru na zachod,
w jedynym mozliwym dla siebie kierunku, do ksiestwa Halickiego. T. zw.
Galicja wschodnia poczela w tym dopiero czasie otrzymywac ruskie zaludnienie,
nie tylko miejskie, ale tez wiejskie, rolnicze. Prad emigracyjny byt tak silny, iz
dotarl jeszcze dalej, na polnocne Wegry,
Oto geneza "Rusi Czerwonej" i "Rusi wegierskiej"22.
Daniel halicki schronil sie przed najazdem na Wegry, nastepnie na Mazowsze.
Wrociwszy, znalazl sie pomiedzy jarzmem tatarskiem a zaborczoscia Mendoga,
ktory stal sie juz bezposrednim jego sasiadem. Szukal przeciw Litwie sojuszu
na Zalesiu, lecz zawiodl sie. "Duze Gniazdo" rozpadlo sie tymczasem na siedm
ksiestw, pograzonych w wojny domowe. Rozpoczal je czwarty z rzedu syn
Strona 19
Dmowski_Dzieje-Rosji
Jaroslawa Wsewolodowicza, Michal Chrobry, pierwszy ksiaze moskiewski
(1248), wladca osmej juz z rzedu dzielnicy na Zalesiu23.
Wygnany tymczasem powtornie przez bojarow, posyla Daniel w r. 1250 z
"czolobiciem" do Batego, wraca z jego pomoca do Halicza i oparty o hana
wdaje sie w dalsza wojne z Mendogiem - gdy wtem chrzest Mendoga zima roku
1250 zmienia nagle cala sytuacje we wschodniej Europie. Katolicka koronacja
Mendoga w r. l253 wywolala calkowita zmiane polityki Daniela. W r. 1254
koronuje sie i on w Drohiczynie na krola ruskiego. Przyjal korone wraz z unja
koscielna z rak legata papieskiego, gloszacego krucjate na Tatarow.
Na pomysl probowania szczescia przeciw Tatarom naprowadzila Daniela
zywiolowa emigracja od wschodu; mogl przypuszczac, ze w danym razie
ludnosc na przestrzeni od Zbrucza do Kijowa powstanie przeciw baskakom
tatarskim, on zas polaczy na nowo cala Rus poludniowa w swem reku. O
zamiarach takich swiadczy przeniesienie stolicy do Chelma, tudziez
obwarowanie wysunietej przeciw Tatarom targowicy nad Peltwia, ktora,
zamieniona na grod i nadana synowi Daniela, Lwowi, wywyzszona zostala
zarazem na stolice osobnego ksiestewka (Lwow). Ale przyobiecana ze strony
koscielnej krucjata zawiodla, powstanie przeciwko baskakom nie dopisalo, a
gdy Daniel umieral, w r. 1263, gospodarowali baskakowie w najlepsze i w
ksiestwie Halickiem.
Rownoczesnie popadala Rus w coraz wieksza zaleznosc ekonomiczna od
kipczackiego hanatu. Nalezalo szukac dla handlu ujscia ku zachodowi, ale czynil
to niemozliwem konflikt dwoch odlamow Rusi polnocnej. Kwestja nowogrodzka
stawala sie czynnikiem rozstrzygajacym. Niestety, nad Baltykiem utwierdzala
sie hegemonja krzyzacka - Rus zostala ostatecznie na cale wieki odcieta od
morza. Z drugiej strony Litwa wracala na przeszlo sto lat do poganstwa.
Poglebiajacy sie coraz bardziej zatarg Nowogrodu W. z Zalesiem sprawil, iz
wplyw i znaczenie dynastji litewskiej wzmocnily sie do rozmiarow hegemonji,
stajacej narowni z tatarska.
Zdecydowalo to ostatecznie o stanowczym rozlamie Slowianszczyzny
wschodniej.
Rozpadla sie ona okolo r. 1260 na szesc dzialow: polsko-ruska, litewska,
nowogrodzko-smolenska, zaleska, bezposrednio tatarska i czernihowska - a
[ Pobierz całość w formacie PDF ]