[ Pobierz całość w formacie PDF ]
w wypadku Amuna. Zwiątynie bogów niszczono, a sanktuaria Atona wznoszono
w różnych miejscach Egiptu. W takiej sytuacji Aton nie był już dłużej unus inter
pares , ale stał się jedynym bogiem, co w konsekwencji spowodowało, że liczba
mnoga od słowa bóg bogowie była teraz usuwana z inskrypcji. Królowa też
zmieniła swe imię na Nefer-neferu-Aton ( Piękne jest piękno Atona ) i oczywiście
w skład imion wszystkich córek Echnatona weszła nazwa tego boga.
W szóstym roku panowania Echnatona wyznaczono tereny pod nową rezydencję
ustawiając szereg ogromnych stel pokrytych inskrypcjami. Bardzo spiesznie
prowadzono prace przy budowie nowego miasta. Nie zapomniano o niczym,
począwszy od kilku sanktuariów dla Atona, pałaców dla króla i jego rodziny oraz
przestronnych will dla jego popleczników, aż po groby dla króla i jego świty
usytuowane na wzgórzach na wschód od miasta. Główna świątynia Atona składała
się z kilku podwórców z ołtarzami zbudowanymi na wolnym powietrzu, a zatem
przypominała świątynie słoneczne V dynastii, podczas gdy tradycyjne świątynie
starych bogów niezmiennie kryły wizerunki swych bóstw w mrocznych
sanktuariach.
Do tego nowego miasta Echnaton przeniósł się wraz z rodziną i nie opuścił go
nigdy, zgodnie ze ślubowaniem złożonym w dekrecie fundacyjnym. Tu, w swej
rezydencji, oddawał się kontemplacji i marzeniom nie zwracając uwagi na
wydarzenia zachodzące w posiadłościach egipskich leżących w Syrii i Palestynie,
a zagrożonych upadkiem na skutek stałych ataków wrogów. Około dziesiątego roku
swego panowania Echnaton usunął też z nazwy nowego boga imię Horusa, tak że
końcowa forma imienia brzmiała: %7łyje R władca dwóch horyzontów, który raduje
,
się w horyzoncie w swym imieniu R ojca, który przyszedł (ponownie) jako Aton .
,
W ten sposób ostatnie więzy łączące nową religię ze starą zostały zerwane i nawet
wydaje się, że sformułowanie który przyszedł jako Aton implikuje ponowne
ustanowienie na ziemi nieograniczonego panowania boga-słońca, które przerwane
zostało tylko jego mitycznym powrotem do nieba.
Król stwierdza w swych inskrypcjach, że nowa nauka przyszła od jego ojca
Atona, jak gdyby była objawieniem, a on sam był jedynie prorokiem. Prostą treść
nowej wiary wyłożono najlepiej w hymnie do Atona, znanym nam w dwóch
wersjach: krótszej i dłuższej. Hymn ten, skomponowany przez samego króla, jest
poematem głoszącym w prostych, wzruszających słowach chwałę słońca i pochwałę
jego dobrodziejstw: światła i życia, miłości i prawdy.
Echnaton musiał mieć bardzo wielu zagorzałych zwolenników, którzy wszędzie,
nie tylko w rezydencji, szerzyli jego ideę religijną, bowiem w przeciwnym razie jego
rozkazy nie byłyby wykonywane tak skrupulatnie, jak to miało miejsce. Z drugiej
strony pewna liczba tych zwolenników została zdobyta perspektywą błyskotliwej
kariery na dworze i w administracji, a król też nie stronił od przekupstwa
ofiarowując bogactwa ludziom, by zapewnić sobie ich poparcie. Istniały w kraju
kręgi, w których uważano go za pomyleńca, gdzie indziej był znienawidzony, co się
zaś tyczy niższych warstw ludności, to wydaje się, że jego idea była zbyt wzniosła,
by mogła oderwać tych ludzi od ich starych wierzeń. W robotniczej wiosce leżącej
w pobliżu rezydencji znaleziono dowody świadczące, że mieszkańcy wsi nigdy nie
zarzucili swych starych wielkich czy małych bóstw, takich jak Toeris bogini
przedstawiana w postaci samicy hipopotama, bogowie Bes czy Szed i boginie Hathor
lub Izyda. Nigdy zresztą król ani jego otoczenie nie zwracali uwagi na religijne
poglądy tych ludzi.
Istniało kiedyś przypuszczenie, że zamierzeniem Echnatona było stworzenie
religii, która odarta z wszystkich czysto egipskich cech, a zwłaszcza mitologii, byłaby
do przyjęcia dla wszystkich ludzi w całym imperium egipskim. Być może, że
Echnaton realizował międzynarodowy charakter swego boga, ale nie wydaje się, by
należał do ludzi, których idee zrodziły się w wyniku praktycznej potrzeby
politycznej. Wprost przeciwnie, wydaje się, że króla pociągał raczej czysto religijny
mistycyzm. Nic też nie dowodzi, by próbował on kiedykolwiek narzucić swą religię
ludom poza Egiptem. Jedynym wyjątkiem jest tu nadanie miastu leżącemu w Nubii
nazwy Gematon na cześć nowego boga i wzniesienie tam jego świątyni. W scenach
przedstawionych na różnego rodzaju zabytkach też nie widać żadnego
zainteresowania króla innymi narodami poza Egipcjanami; władca zajmuje się tu
wyłącznie swymi osobistymi powiązaniami z Atonem i nie interesuje się nikim poza
sobą oraz członkami swej rodziny.
To, że Echnaton przyjął imię Król, który żyje prawdą , wskazuje, że
przywiązywał wielką wagę do Prawdy . Prawda jest tu rozumiana przez to, co
my nazywamy realizmem ; być może, Echnaton uważał siebie za realistę i chciał za
takiego uchodzić. Rzeczywiście, pojawieniu się jego boga towarzyszyły jedynie dwie
nierealistyczne rzeczy: kobra i promienie słoneczne zakończone dłońmi
trzymającymi znak życia, ale dłonie były prawdopodobnie tylko poetycką formą
wyrazu, a kobra powszechnie przyjętym symbolem królestwa. Realizm króla
przejawił się jeszcze w impulsie, który pobudził sztukę egipską, a który znalazł
wyraz w sposobie portretowania władcy zarówno w malarstwie, jak i rzezbie.
W okresie jego panowania wprowadzono do tekstów pisanych nowy dialekt
mówiony, a wcześniejszy język, którym się już nie posługiwano w mowie, został
zupełnie zarzucony.
Zmierć Echnatona po siedemnastu latach panowania była początkiem końca jego
religii. Zniknięcie twórcy propagującego nową religię spowodowało wyzwolenie sił
reakcji. Drugi następca Echnatona, Tutanchaton ( %7ływy wizerunek Atona ),
zaznaczył wyrazny nawrót do dawnej religii przez zmianę swego imienia na
[ Pobierz całość w formacie PDF ]